Этикалық принциптер

                                                  «Халықаралық туризм және меймандостық университеті» КеАҚ

                                                  «Bulletin of the International University of Tourism and Hospitality»

                                                                                      ғылыми журналының

                                                                                        ЖАРИЯЛАУ ЭТИКАСЫ

     

         «Bulletin of the International University of Tourism and Hospitality» ғылыми журналының редакциялық коллегиясы халықаралық жариялау этикасы стандарттарына (COPE), Scopus (Elsevier) талаптарына және НАО «Халықаралық туризм және меймандостық университеті» академиялық адалдық кодексіне сүйенеді. Жариялау этикасы редакторлар, рецензенттер және авторлар үшін мінез-құлық стандарттарын, мүдделер қақтығысын, этикалық емес әрекеттерді анықтау, сондай-ақ мақалаларды кері қайтару, түзету және жоққа шығару тәртібін белгілейді.

        Рецензенттердің құқықтары мен міндеттері

         Рецензенттер «Bulletin of the International University of Tourism and Hospitality» ғылыми журналында объективтілік принципіне сүйенуі тиіс. Авторларға жеке сын айтуға жол берілмейді. Рецензент өз пікірін дәлелдеп, мақала қабылдануы немесе кері қайтарылуы жөніндегі шешімін негіздеуі керек. Авторлардың ұлттық, діни, саяси немесе басқа көзқарастары рецензия процесінде ескерілмеуі тиіс.

        Рецензенттің сараптамалық бағасы редакцияға жариялау туралы шешім қабылдауға көмектесіп, авторларға мақала сапасын жақсартуға бағытталған болуы керек. Мақаланы қабылдау, қайта қарауға жіберу немесе кері қайтару туралы шешімді редакциялық коллегия рецензия нәтижелеріне сүйене отырып қабылдайды.

       Рецензент мақалаға рецензияны редакция белгілеген мерзімде, бірақ мақаланы алғаннан кейін 2–4 аптадан кешіктірмей ұсынуы тиіс. Егер мерзімде рецензия беру мүмкін болмаса, рецензент дереу ғылыми редакторға хабарлауы керек. Қажетті біліктілігі жоқ жағдайда рецензент рецензия беруден бас тартуы тиіс.

      Мақала рецензентке конфиденциалды материал ретінде беріледі. Басқаларға көрсету немесе талқылау тек редактор немесе автордың жазбаша рұқсатымен мүмкін. Рецензент рецензия процесінде алған ақпарат пен идеяларды жеке мүддесіне пайдалана алмайды.

      Рецензент мақаладағы нәтижелерге әсер етуі мүмкін ғылыми жұмыстарды көрсетіп, бұрын жарияланған материалдармен ұқсастықты редакцияға хабарлауы тиіс. Плагиат, қате немесе жалған мәліметтер анықталған жағдайда рецензент мақаланы жариялауға жол бермей, редакторға хабарлауы керек.

       Авторлардың құқықтары мен міндеттері

        Авторлар келесі принциптерді сақтау тиіс:

        Бір реттік жариялау. Авторлар мақала басқа журналдарға жіберілмегенін кепілдендіреді. Бір материалды бір уақытта бірнеше журналға жіберу жариялау этикасын бұзу болып саналады.

        Авторлық. Мақаланың интеллектуалдық ең үлкен үлесін қосқан адам бірінші автор ретінде көрсетіледі және корреспондент автор болып табылады. Әр мақала үшін корреспондент автор тағайындалады, ол соңғы нұсқаны дайындауға, редакциямен байланыс жасауға, барлық қатысушыларды авторлар тізіміне қосуға және соңғы нұсқаны барлық соавторлардан мақұлдау алуға жауапты. Барлық авторлар жұмыстың мазмұнына жауап береді.

       Оригиналдық. Авторлар зерттеу нәтижелерінің өзіндік, оригиналдық екенін және плагиат немесе қате заимствование жоқ екенін кепілдендіреді. Авторлар этикалық емес іс-әрекеттер, плагиат, өздігінен плагиат, өздігінен дәйектеме, деректерді фабрикациялау немесе бұрмалау, жалған авторлық, дублирование, мүдделер қақтығысы және алдау үшін жауапты.

       Дереккөздерді көрсету. Авторлар зерттеу барысында пайдаланған барлық ғылыми және басқа дереккөздерді дұрыс көрсетуі тиіс. Басқа авторлардың материалдарын пайдалану әрдайым библиографиялық сілтемемен берілуі керек. Сенімсіз дереккөздерден алынған ақпарат пайдалануға жатпайды.

       Қателерді түзету. Жариялау процесінде қателер анықталған жағдайда авторлар дереу редакцияға хабарласып, Erratum немесе Corrigendum түріндегі түзетулерді жариялауға көмектесуі керек. Түзету мүмкін емес қателер болса, авторлар мақаланы кері қайтаруы тиіс.

      Этикаға сәйкестік. Авторлар сын, ескертулер және редакциямен әрекеттесу кезінде этикалық нормаларды сақтауы тиіс. Бұл принциптердің бұзылуы мақаланы қараудан немесе жариялаудан шығару негізі болып табылады.

     Мүдделер қақтығысы

      Мүдделер қақтығысы жеке, қаржылық немесе кәсіби жағдайлар ғылыми бағалауға және редакциялық коллегияның шешіміне әсер етуі мүмкін жағдайда пайда болады. Бас редактор, редакциялық коллегия мүшелері және рецензенттер ықтимал қақтығыс туралы дереу хабарлауы тиіс. Қақтығыс анықталған жағдайда қатысушы мақала қараудан бас тартуы керек, қажет болса мақала басқа рецензентке беріледі. Мүдделер қақтығысының болуы мақала кері қайтарылатынын білдірмейді.

       Этикаға жат әрекеттер

Этикаға жат әрекеттер:

  • өз мақалаларын рецензиялау;

  • келісімшарттық немесе жалған рецензия беру;

  • ғылыми нәтижелерді жариялау үшін агенттік қызметтерін пайдалану;

  • жалған авторлық, деректерді фальсификациялау және фабрикациялау;

  • жалған псевдо-ғылыми мәтіндер жариялау;

  • мақала басқа журналдарға автордың рұқсатынсыз беру;

  • материалдарды үшінші тұлғаларға беру;

  • авторлық құқық пен редакциялық процесс құпиялылығын бұзу;

  • дәйексөздермен манипуляция жасау;

  • плагиат.

      Жасанды интеллектті пайдалану

       Жасанды интеллект (ИИ) генеративті құралдарын (мысалы, ChatGPT, Bard, Copilot) тек қосымша құрал ретінде пайдалануға болады (идея іздеу, кеңес, анықтамалық ақпарат). ИИ мақала авторы бола алмайды. Мазмұн үшін жауапкершілік тек авторларға жүктеледі. Редакциялық коллегия жасырын ИИ қолданылған жағдайда мақаланы қосымша рецензиясыз кері қайтару құқығын өзінде қалдырады.